มูลนิธิสร้างเสริมวัฒนธรรมการอ่าน Reading Culture Promotion Program ได้รับการสนับสนุนจาก สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (ส ส ส.)

โครงสร้างมูลนิธิ

เว็บไซต์ www.happyreading.in.th

เกิดขึ้นเพื่อเป็นพื้นที่กลางของการส่งผ่านข้อมูลความรู้เกี่ยวกับการอ่าน รวมถึงการสื่อสารกับทุกภาคส่วนที่มีความสนใจในด้านการอ่านเพื่อการสร้างเสริมให้เกิดวัฒนธรรมการอ่านสู่สังคมสุขภาวะร่วมกันในสังคมไทย

วิสัยทัศน์

เป็นแผนงานที่มีบทบาทในการกระตุ้น สนับสนุน และสร้างเสริมวัฒนธรรมสังคมการอ่าน สู่การพัฒนาสังคมสุขภาวะ

พันธกิจ

เป็นแผนงานฯ ที่มีบทบาทเป็นองค์กรประสานความร่วมมือในการกระตุ้น สนับสนุน สานพลัง และสร้างเสริมวัฒนธรรมการอ่านสู่สังคมสุขภาวะ

ปรัชญา

สร้างสังคมแห่งการอ่าน คือการลงทุนเพื่ออนาคตที่สร้างสรรค์และยั่งยืน

รู้จักแผนงาน

มูลนิธิสร้างเสริมวัฒนธรรมการอ่าน ดำเนินงานเป็นแผนงานเชิงรุกสอดคล้องกับยุทธศาสตร์งานของสำนักส่งเสริมวิถีชีวิตสุขภาวะ (สำนัก 5) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) มีบทบาทในการสนับสนุน สร้างเสริมและขับเคลื่อนกระบวนการ กลไก มาตรการและนโยบายต่างๆ ทั้งภาครัฐและสังคม ที่เน้นการทำงานในเชิงโครงสร้างและสร้างพื้นที่ระบบนิเวศการอ่านที่นำไปสู่วิถีวัฒนธรรมเพื่อสังคมสุขภาวะ

ความสำคัญ

การอ่าน เป็นจุดเริ่มต้นของการสร้างความเพลิดเพลิน ความสุข การแสวงหาความรู้บ่มเพาะอุดมคติ สามารถเปลี่ยนแปลงความคิด พฤติกรรม และวิถีการดำรงชีวิตปฐมวัยของเด็ก (๐-๖ ปี) เป็นช่วงพื้นฐานสำคัญที่สุดของชีวิต มีการสัมผัส รับรู้และเรียนรู้สิ่งต่างๆ ได้อย่างรวดเร็ว เพราะโครงสร้างต่างๆ ที่เกียวกับสมองกำลังพัฒนาสูงสุดถึง ๘๐% หากมีการสร้างเสริมพัฒนาการและสิ่งแวดล้อมที่กระตุ้นที่ดีก็จะสามารถสร้างคนดีที่สร้างสรรค์สังคมเป็นสุขได้

การอ่าน มีส่วนสำคัญอย่างยิ่งในการพัฒนาสมองของวัยเด็ก สร้างความสุขความเพลิดเพลิน สามารถปลูกฝัง สร้างเสริมคุณลักษณะอันพึงประสงค์ในวัยเด็กและเยาวชน และการสร้างเสริมคุณภาพชีวิตในวัยผู้ใหญ่

การสร้างเสริมให้เกิดวัฒนธรรมและสังคมการอ่าน จึงเป็นฐานทางภูมิปัญญาทั้งภายในและภายนอกอันสำคัญที่จะนำมาสู่การสร้างสังคมสุขภาวะที่ยั่งยืน

วัตถุประสงค์

• ๑. เพื่อพัฒนาศักยภาพเครือข่ายนักส่งเสริมการอ่าน (นักสื่อสารสุขภาวะ) และสร้างเสริมความเข้มแข็งของกลไกส่งเสริมการอ่านให้เกิดความเชี่ยวชาญในการพัฒนาเด็กและครอบครัวด้วยหนังสือและการอ่าน
• ๒. เพื่อพัฒนาองค์ความรู้ และสื่ออ่านสร้างสรรค์ สอดคล้องกับการพัฒนาสุขภาวะเด็ก และครอบครัว รวมถึงเด็กด้อยโอกาส เด็กที่มีความต้องการพิเศษในพื้นที่เปราะบางทางสังคม หนุนเสริมการทำงานของภาคีเครือข่ายให้มีศักยภาพมากขึ้น
• ๓. เพื่อสร้าง หนุนเสริม สนับสนุนการพัฒนานโยบายสาธารณะ และสื่อสารรณรงค์สังคมเพื่อสร้างเสริมระบบนิเวศการอ่านให้เอื้อต่อกระบวนการเรียนรู้สู่วิถีสุขภาวะ ทั้งในระดับท้องถิ่นและระดับชาติ

ยุทธศาสตร์สร้างระบบอ่านเพื่อวิถีสุขภาวะ

จากแนวทางการดำเนินงานระยะ 3 ปี ที่สอดคล้องกับตัวชี้วัดแผน 10 (แผนระบบสื่อและวิถีสุขภาวะทางปัญญา) สำนัก 5 สสส. ในปี พ.ศ. 2562 แผนงานฯ มุ่งความสำคัญในการขับเคลื่อนงานระยะสั้นที่ต่อยอดผลสำเร็จจากการขับเคลื่อนนโยบายระดับชาติ คือ มติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติครั้งที่ 9 : การสร้างเสริมสุขภาวะเด็กปฐมวัย ด้วยการบูรณาการอย่างมีส่วนร่วม และ แผนแม่บทส่งเสริมวัฒนธรรมการอ่านสู่สังคมแห่งการเรียนรู้ของไทย พ.ศ. 2560 - 2564 เพื่อให้เกิดแนวทาง เกิดผลปฏิบัติในชุมชนท้องถิ่นที่เป็นพื้นที่ดำเนินงาน อันจะนำไปสู่การสร้างระบบนิเวศการอ่านนำร่อง ที่สามารถเชื่อมต่อกับระบบต่างๆ ทั้งระบบการสาธารณสุข การศึกษา ระบบสวัสดิการสังคม และระบบสื่อสร้างสรรค์ ด้วยยุทธศาสตร์งาน ดังนี้

• ๑. ยุทธศาสตร์ขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะและพัฒนาพื้นที่ระบบนิเวศการอ่าน :

  เพื่อพัฒนา สร้างนโยบาย กลไกการทำงาน และพื้นที่ที่มีระบบนิเวศการอ่านเหมาะสมกับการพัฒนาเด็ก มีกลวิธีในการดำเนินงาน เช่น

  • พัฒนาการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายต่างๆ ในการขับเคลื่อนนโยบายระดับชาติและท้องถิ่นที่เอื้ออำนวยให้เกิดวัฒนธรรมการอ่าน เช่น การใช้กองทุนสุขภาพระดับพื้นที่เพื่อการพัฒนาเด็กด้วยการอ่าน การผลักดันให้มีแผนงานนโยบายประจำปี เทศบัญญัติ ธรรมนูญชุมชน ฯลฯ ด้านการส่งเสริมการอ่าน
  • พัฒนา สนับสนุน ขยายให้เกิดระบบนิเวศการอ่านที่เหมาะสมกับบริบทพื้นที่ และหรือสามารถเชื่อมโยงระบบ/ โครงสร้างหลัก อาทิ ในโรงพยาบาล ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก ชุมชน โรงเรียน ฯลฯ เพื่อสร้างโอกาสในการเข้าถึงการอ่านของกลุ่มเป้าหมาย
  • พัฒนาพื้นที่ต้นแบบระบบนิเวศการอ่านเพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลง ให้เป็นแหล่งเรียนรู้และเกิดการถ่ายทอด ขยายผลสู่พื้นที่อื่นๆ
  • ฯลฯ
• ๒. ยุทธศาสตร์พัฒนาองค์ความรู้และงานสื่อสารสังคม :

  เพื่อให้เกิดความรู้ความเชี่ยวชาญในการขับเคลื่อนงาน มีกลไก มีสื่อต้นแบบและงานสื่อสารรณรงค์ที่สร้างความตระหนักรู้ถึงความสำคัญของการอ่านเพื่อสร้างเสริมสุขภาวะ มีกลวิธีในการดำเนินงาน เช่น

  • พัฒนาองค์ความรู้ (งานวิจัย/ หลักสูตร /เครื่องมือ /กระบวนการ ) สื่อและนวัตกรรมการส่งเสริมการอ่าน ฯลฯ จากการจัดการความรู้ที่มีองค์กรนำไปยกระดับและขยายผลการทำงาน
  • พัฒนากิจกรรม งานเผยแพร่ และสื่อสารรณรงค์สร้างวิถีวัฒนธรรมการอ่านที่สร้างสรรค์ มีชีวิตชีวา โดยเฉพาะการสร้างค่านิยมเลี้ยงลูกด้วยหนังสือเพื่อสร้างสุขภาวะอย่างต่อเนื่อง
  • พัฒนาแกนนำ นักส่งเสริมการอ่าน และกลไกขับเคลื่อนงานให้มีศักยภาพในการสื่อสาร และปฏิบัติการขับเคลื่อนระบบนิเวศการอ่านที่สอดคล้องเหมาะสมบริบทท้องถิ่น
  • ฯลฯ
• ๓. เชื่อม ประสานกลไกและพัฒนาภาคีเครือข่ายในระดับต่างๆ เพื่อผลักดันกระบวนการสร้างนโยบายสาธารณะ และพัฒนาระบบอ่านที่เหมาะสมต่อการสร้างสุขภาวะของเด็ก เยาวชน ครอบครัว และสังคมไทย

นิยามศัพท์การดำเนินงาน

กระบวนการสร้างการเปลี่ยนแปลงอย่างต่อเนื่องด้วยสื่อกิจกรรม และพื้นที่สร้างสรรค์โดยนักสื่อสารสุขภาวะผ่านชุมชนนักปฏิบัติ (Community of Practice – CoP) ที่เชื่อมโยงกับปัจจัยแวดล้อมในบริบทชุมชนทางกายภาพ ชุมชนออนไลน์และปัจจัยแวดล้อมเชิงมหภาคที่สนับสนุนให้เกิดวิถีชีวิตสุขภาวะ ซึ่งครอบคลุมทั้ง 4 มิติ ได้แก่ กาย จิตใจ สังคม และปัญญา

คือ ห่วงโซ่และกลไกที่หนุนเสริมให้ผู้อ่านสามารถเข้าถึงการอ่านได้ง่าย และมีการอ่านอยู่ในวิถีชีวิต มีองค์ประกอบสำคัญ 4 ส่วน คือ

• 1. มีการผลิตหนังสือและสื่ออ่านที่สร้างสรรค์ มีเสรีภาพในการผลิต และมีความเป็นธรรมในการจัดจำหน่าย
• 2. มีการจัดบริการหนังสือ สื่ออ่าน และกิจกรรมส่งเสริมการอ่านอย่างทั่วถึงและเท่าเทียม(ครอบครัว, ระบบสาธารณสุข , ระบบการศึกษา , ชุมชนท้องถิ่น ฯลฯ)
• 3. มีการรณรงค์ สร้างเสริมให้เกิดพฤติกรรมการอ่าน ทั้งในระดับปัจเจก ครอบครัว โรงเรียน ชุมชน และสังคม
• 4. มีนโยบายและงบประมาณระดับชุมชนท้องถิ่น ระดับชาติ ฯลฯ ที่ส่งเสริม สนับสนุนอย่างต่อเนื่อง จนเกิดวิถีวัฒนธรรมการอ่าน

พฤติกรรมการอ่านอย่างต่อเนื่องจนเป็นนิสัยของบุคคล ในทุกพื้นที่ของวิถีการดำเนินชีวิต โดยผู้อ่านรู้สึกเห็นคุณค่า และเห็นคุณประโยชน์จากการอ่าน จนเกิดการถ่ายทอด และสร้างเสริม สนับสนุนการอ่านไปสู่ผู้อื่น

การอ่านที่นำไปสู่การพัฒนาความสามารถด้านต่างๆ ของผู้อ่าน อาทิ จินตนาการ ความคิดสร้างสรรค์ การคิดวิเคราะห์ วิพากษ์ ตีความ ฯลฯ โดยมีความสุขเป็นฐาน เพื่อสร้างความฉลาดรู้ด้านสุขภาพ และการตื่นรู้ทางปัญญา*

ทุกคนที่อยู่บนผืนแผ่นดินไทย โดยไม่มีการแบ่งแยกตามฐานะทางเศรษฐกิจ สังคม สภาพทางกาย ความพิการเพศ อายุ ถิ่นที่อยู่ เชื้อชาติ สัญชาติ ศาสนา วัฒนธรรม ความเชื่อ และอุดมการณ์ทางการเมือง

ภาวะของมนุษย์ที่สมบูรณ์ทั้งทางกาย ทางจิต ทางปัญญา และทางสังคม เชื่อมโยงกันเป็นองค์รวมอย่างสมดุล (พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ.2550 มาตรา3) ประกอบด้วย 4 มิติ ได้แก่ สุขภาวะทางกาย ทางจิต ทางปัญญา และทางสังคม

เด็กแรกเกิดถึงก่อนอายุครบ 6 ปีบริบูรณ์ และหมายรวมถึงทารกในครรภ์มารดา (รอการสรุปจาก พรบ.ปฐมวัยฯ ที่จะขยายถึงอายุ 8 ปี)

พื้นที่ๆ ที่สามารถเป็นแหล่งเรียนรู้กระบวนการพัฒนาระบบนิเวศการอ่านที่มี องค์ประกอบ ดังนี้

• 1) มีการถอดบทเรียน การพัฒนาให้เห็นองค์ประกอบและลักษณะของระบบ ขั้นตอนการพัฒนาองค์ประกอบ กระบวนการพัฒนาประชาชนในพื้นที่ ตลอดจนปัจจัยและเงื่อนไขของกระบวนการพัฒนาระบบนิเวศการอ่าน
• 2) มีบุคลากรที่มีศักยภาพในการถ่ายทอดบทเรียนที่ทำให้สามารถเรียนรู้ เข้าใจได้ง่าย
• 3) มีพื้นที่แลกเปลี่ยนเพื่อการศึกษาเรียนรู้และหรือขยายผลสู่พื้นที่อื่นๆ

กลุ่มเป้าหมาย

ได้แก่ เด็กปฐมวัยในครอบครัว เด็กวัยเรียนในโรงเรียน เด็กด้อยโอกาส และเด็กที่มีความต้องการพิเศษในพื้นที่เปราะบางทางสังคม :

แผนงานฯ พบว่า เด็ก เป็นจุดคานงัดที่สำคัญในการทำงาน เพราะเป็นจุดร่วมที่ทุกฝ่ายพร้อมจะเข้ามาสนับสนุนและให้ความร่วมมือ เมื่อรับรู้และทดลองปฏิบัติการส่งเสริมการอ่านยิ่งทำให้เห็นผลการเปลี่ยนแปลงรวดเร็ว ทำให้เกิดความเชื่อมั่นและร่วมสร้างการเปลี่ยนแปลง และเลือกกลุ่มปฐมวัยด้วยเป็นฐานการพัฒนาทุนมนุษย์ที่สำคัญและคุ้มค่า

เลือกบุคลากรผู้แวดล้อมเด็กและพื้นที่ที่มีบทบาทในการพัฒนาเด็กและสามารถขยายผลในวงกว้าง

• ครอบครัว
• สถานรับเลี้ยงเด็กภาครัฐและเอกชน
• ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก (ศพด.) และองค์การบริหารส่วนท้องถิ่น เช่น อบจ., อบต.
• โรงเรียน, ชุมชน
• ภาคประชาสังคม, ภาคธุรกิจ/เอกชน
• หน่วยงานราชการ เช่น กระทรวงสาธารณสุข สช. สปสช. กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ กระทรวงมหาดไทย ฯลฯ

รายชื่อกรรมการของมูลนิธิสร้างเสริมวัฒนธรรมการอ่าน

การอ่านและนิยามเชิงปฏิบัติการ

การอ่าน คือ กระบวนการแปลความหมายของอักษร สัญลักษณ์ เครื่องหมาย รูปภาพ เป็นกระบวนการคิดที่ต้องมีเหตุผล ต้องเข้าใจความหมายและสามารถนำมาผสมผสานกับประสบการณ์เดิมที่ทีอยู่เพื่อใช้ในการพิจารณาตัดสินเลือกไปใช้ประโยชน์ได้

ดังนั้น "การอ่าน" ในที่นี้จึงมิใช่เพียงการอ่านออกหรืออ่านหนังสือได้ แต่หมายถึงการอ่านที่นำไปสู่การพัฒนาความสามารถในการคิดแบบต่างๆ ของผู้อ่าน อาทิ จินตนาการ การคิดวิเคราะห์ วิพากษ์ ตีความ ฯลฯ

วัฒนธรรมการอ่าน คือ "พฤติกรรมการอ่านอย่างต่อเนื่องจนเป็นนิสัยของบุลคล ในทุกพื้นที่ของวิถีการดำเนินชีวิต โดยผู้อ่านรู้สึกเห็นคุณค่าเละเห็นคุณประโยชน์จากการอ่านจนเกิดการถ่ายทอดและส่งเสริม สนับสนุนการอ่านไปสู่ผู้อื่น" (รายงานการพัฒนาตัวบ่งชี้ "วัฒนธรรมการอ่าน" ของโครงการติดตามและประเมินภายในแผนงานฯ)