Happy Reading โดย มูลนิธิสร้างเสริมวัฒนธรรมการอ่าน
โลโก้มูลนิธิสร้างเสริมวัฒนธรรมการอ่านโลโก้ สสส.

สถานการณ์เด็กไทยในห้วงเวลาที่ท้าทาย และบทบาทของการอ่าน

บทความ โดย รศ.นพ.เทอดพงศ์ ทองศรีราช คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล

  1. โลกดิจิทัลที่โอบล้อมเด็กปฐมวัย
สามทศวรรษที่ผ่านมา เด็กไทยเติบโตในบ้านที่มีสมาร์ตโฟนและอินเทอร์เน็ตเกือบทุกหลังคาเรือน การสำรวจ ICT‑Household Survey 2567 ของสำนักงานสถิติแห่งชาติระบุว่าร้อยละ 97 ของครัวเรือนที่มีเด็กเล็กเข้าถึงสมาร์ตโฟน และ 91 % เชื่อมต่อออนไลน์เป็นประจำ แต่การเข้าถึงนี้มาพร้อมความเสี่ยง ปี 2568 พบว่า 43.9 % ของทารก 0–1 ปีถูกปล่อยให้ดูหน้าจอวันละราว 1 ชั่วโมง และเด็กเล็กกว่า 80 % ใช้สื่อดิจิทัลเกินเกณฑ์แนะนำของสมาคมวิชาชีพและ WHO (UNICEF, 2023) ผลวิจัยภาคสนามในเชียงใหม่ซึ่งเก็บข้อมูลเด็กอนุบาล 1,126 คน พบว่าการใช้หน้าจอเกิน 1 ชั่วโมงต่อวันเชื่อมโยงกับคะแนน BRIEF‑P ซึ่งวัดทักษะ EF ที่ด้อยลงทุกมิติ (Likhitweerawong et al., 2024) ขณะที่การศึกษาเด็กในกรุงเทพฯ ชี้ว่าการรับชมสื่อคุณภาพต่ำโดยขาดการดูร่วมกันกับผู้ปกครอง (co-viewing) เพิ่มความเสี่ยงของการมีปัญหาความยับยั้งชั่งใจ (inhibitory control) ของเด็กหลายเท่า (Wannapaschaiyong et al., 2023)
  1. หนังสือในบ้าน สินทรัพย์ที่ยังขาด
MICS 2022 พบว่าเพียง 45.4 % ของเด็กไทยวัย 24–59 เดือนมีหนังสือเด็กอย่างน้อย 3 เล่มในบ้าน และ 58.2 % ใช้หน้าจอเกิน 1 ชั่วโมง (UNICEF, 2023)  การวิเคราะห์ชุดข้อมูลเดียวกันชี้ว่า การมีหนังสือ ≥3 เล่มเพิ่มโอกาสที่พ่อแม่จะทำกิจกรรมกระตุ้นพัฒนาการอย่างน้อย 4 กิจกรรมขึ้นไปถึง 3.6 เท่า (Topothai et al., 2025) อย่างไรก็ตามผลสำรวจพบว่าเด็กไทยส่วนใหญ่มีนิทานไม่เกิน 8 เล่ม และได้ฟังนิทานเพียงสัปดาห์ละ 1 วัน (Equitable Education Fund, 2020)
  1. เวลาร่วมคุณภาพ พื้นที่บ่มเพาะ EF
แม้ว่าผู้ปกครองไทยกว่าร้อยละ 88 มีส่วนร่วมในกิจกรรมกระตุ้นพัฒนาการอย่างน้อย 4 รูปแบบภายใน 3 วัน แต่ครัวเรือนชนบทหรือแม่ที่จบต่ำกว่ามัธยมยังมีแนวโน้มทำกิจกรรมเหล่านี้น้อยลง การขาดเวลาร่วมคุณภาพประกอบกับปริมาณหน้าจอที่สูง จึงกัดกร่อน EF ผ่านการลดโอกาสฝึกสมองส่วนหน้าให้ยืดหยุ่นและยับยั้งชั่งใจ (Topothai et al., 2024)
  1. EF ปัจจัยทำนายความสำเร็จข้ามทศวรรษ
EF ในเด็กซึ่งประกอบไปด้วยพื้นฐานที่สำคัญ 3 ประการได้แก่ ยับยั้งชั่งใจ ความจำใช้งาน และยืดหยุ่นความคิด มีหลักฐานยืนยันว่า สามารถพยากรณ์สุขภาวะทางกาย รายได้ และพฤติกรรมเสี่ยงในผู้ใหญ่ งานวิจัย Dunedin Study ที่ติดตามประชากร 1,037 คน ตั้งแต่เด็กจนถึง 40 ปีเต็ม ระบุว่าเด็กที่ควบคุมตนเองสูง มีโอกาสสุขภาพดี รายได้สูง และประวัติอาชญากรรมต่ำกว่าเพื่อนรุ่นเดียวกันอย่างมีนัยสำคัญ แม้ควบคุม IQ และฐานะครอบครัวแล้ว (Moffitt et al., 2011) เช่นเดียวกับงานวิจัยระยะยาวในสหราชอาณาจักรและสหรัฐฯ ยังชี้ว่า EF ในอนุบาลทำนายผลสัมฤทธิ์วิชาการถึงมัธยม (Bull et al., 2008) และคะแนนวิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ รวมถึงการอ่าน 5 ปีต่อมาได้มากว่า IQ  (Ahmed et al., 2020)
  1. การอ่าน สะพานอันทรงพลังสู่ EF
การอ่านนิทานแบบ interactive/shared reading ทำให้เด็กจดจำเรื่องราวและเป็นการพัฒนา ความจำใช้งาน (working memory) ขณะที่ ความยับยั้งชั่งใจและ ความคิดยืดหยุ่น เกิดขึ้นจากการคิดไปตามมุมมองตัวละคร ส่งผลให้เครือข่าย prefrontal‑parietal ของสมอง ทำงานอย่างเข้มข้น งานวิจัยแบบสุ่มที่มีกลุ่มควบคุม ที่ใช้หนังสือ Quincey Quokka’s Quest ฝัง เกมที่ฝึก EF ตลอดเนื้อหา ทำให้เด็ก 4–5 ขวบพัฒนาการยับยั้งชั่งใจและความจำใช้งานได้ในเวลาเพียง 3 สัปดาห์ และคงผลต่อเนื่อง 2 เดือน (Howard et al., 2017) เช่นเดียวกับผลการวิจัยวิเคราะห์อภิมานจาก 35 การศึกษา พบว่าโปรแกรมอ่านนิทานเชิงปฏิสัมพันธ์สามารถพัฒนาทักษะ EF ของเด็กได้อย่างมีนัยสำคัญ(Pauli‑Pott et al., 2021) นอกจากนี้งานวิจัยแบบสุ่มที่มีกลุ่มควบคุม ในสหรัฐฯ แสดงให้เห็นว่าแม้ครัวเรือนยากจนก็สามารถฝึกผู้ปกครองให้ใช้สไตล์ dialogic reading ได้ภายใน 6 สัปดาห์ ส่งผลให้ความยั้งชั่งใจ และ ความคิดยืดหยุ่นของเด็กดีขึ้นอย่างชัดเจน (Ruffini et al., 2021)

  1. บทสรุป
หลักฐานทั้งในและต่างประเทศล้วนบ่งชี้ว่า การอ่านเชิงปฏิสัมพันธ์คือเครื่องยนต์สำคัญของ EF ขณะเดียวกัน เวลาหน้าจอเกินเกณฑ์ที่ขาดผู้ปกครองร่วมดู กำลังถ่วงรั้งเด็กไทย การแก้โจทย์นี้ต้องอาศัย “สามขา” พร้อมกัน—เทคโนโลยีปลอดภัย + หนังสือเข้าถึง + เวลาร่วมคุณภาพ เมื่อสามปัจจัยนี้ทำงานประสานกัน เด็กไทยจะได้ฝึกคิด ยับยั้งชั่งใจ และยืดหยุ่นความคิด ตั้งรากฐานสู่ผลสัมฤทธิ์ทางวิชาการ การประสบความสำเร็จ และสุขภาวะที่ดีตลอดชีวิต    

เอกสารอ้างอิง

Ahmed, S. F., Tang, S., Waters, N. E., Davis‑Kean, P. E., & Jordan, N. C. (2020). Executive functioning as a predictor of children’s mathematics, reading, and science achievement: A five‑year longitudinal study. Journal of Educational Psychology, 112(8), 1546–1563. https://doi.org/10.1037/edu0000441 Amornsriwatanakul, A., Jalayondeja, C., Wattanapisit, A., Chootong, R., Saovieng, S., Nantabancha, A., … Chia, M. (2024). Thai preschoolers’ movement behaviors outside kindergarten: Prevalence of meeting individual and integrated movement guidelines. Pediatric Research, 95(5), 1363–1371. https://doi.org/10.1038/s41390‑023‑02989‑1 Brito, N. H., Barr, R., Rodriguez, E. T., & Noble, K. G. (2021). Interactive shared book reading and preschoolers’ executive functions: A randomized trial. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 64(5), 1597–1613. https://doi.org/10.1044/2021_JSLHR‑20‑00645 Bull, R., Espy, K. A., & Wiebe, S. A. (2008). Short‑term memory, working memory, and executive functioning: Longitudinal relations with math achievement. Developmental Neuropsychology, 33(3), 205–228. https://doi.org/10.1080/87565640801982312 Equitable Education Fund. (2020). สถานการณ์หนังสือเด็กและการอ่านของครอบครัวไทย [The state of children’s books and family reading in Thailand]. Bangkok, Thailand: Author. Howard, S. J., Barnes, K., Lyons, J., & Kyle, K. (2017). Quincey Quokka’s Quest: A book‑based intervention to train executive functions in young children. Educational Psychology Review, 29(1), 153–174. https://doi.org/10.1007/s10648‑015‑9320‑8 Kongkaew, T., Sittiprapaporn, W., & Sittiprapaporn, P. (2024). Enhancing Thai preschoolers’ executive function through narrative tasks embedded in picture books: A quasi‑experimental study. Thai Journal of Early Childhood Development, 3(2), 45–62. Likhitweerawong, N., Boonchooduang, N., Khorana, J., Phinyo, P., Patumanond, J., & Louthrenoo, O. (2024). Executive dysfunction as a possible mediator for the association between excessive screen time and problematic behaviors in preschoolers. PLOS ONE, 19(4), e0298189. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0298189 Moffitt, T. E., Arseneault, L., Belsky, D., Dickson, N., Hancox, R. J., Harrington, H., … Caspi, A. (2011). A gradient of childhood self‑control predicts health, wealth, and public safety. Proceedings of the National Academy of Sciences, 108(7), 2693–2698. https://doi.org/10.1073/pnas.1010076108 Mongkonsiri, M. (2023). Knowledge‑promotion program for teachers to elevate executive function in Thai preschoolers. Journal of Holistic Health Science, 2(1), 65–77. National Statistical Office. (2024). Survey on the use of information and communication technology in Thai households 2024 (ICT‑HH 2024). Bangkok, Thailand: Ministry of Digital Economy and Society. Pauli‑Pott, U., Mann, C., & Becker, K. (2021). Interventions to enhance executive functions in preschoolers: A meta‑analytic review. European Child & Adolescent Psychiatry, 30(10), 1503–1521. https://doi.org/10.1007/s00787‑020‑01674‑4 Ribner, A. D., & McHarg, G. (2022). Interventions to support executive function in preschool: A systematic review and meta‑analysis of randomized controlled trials. Early Childhood Research Quarterly, 60, 128–142. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2022.01.001 Ruffini, C., Elleman, A. M., Huebner, P. C., & Smithson, L. (2021). Effects of a dialogic reading intervention on preschoolers’ executive function and language: Evidence from a cluster randomized trial. Children, 8(5), 373. https://doi.org/10.3390/children8050373 ThaiHealth. (2025). รายงานสุขภาพเด็กไทยหลังโควิด 2568 [Thai Children’s Health Report Post‑COVID‑19, 2025]. Bangkok, Thailand: Author. Topothai, T., Phisanbut, N., Cetthakrikul, N., Suphanchaimat, R., & Tangcharoensathien, V. (2024). What factors are associated with early childhood development in Thailand? A cross‑sectional analysis using the 2022 Multiple Indicator Cluster Survey. BMJ Paediatrics Open, 8(1), e002985. https://doi.org/10.1136/bmjpo‑2024‑002985 UNICEF Thailand & National Statistical Office. (2023). Thailand Multiple Indicator Cluster Survey 2022: Survey findings report. Bangkok, Thailand: UNICEF. Wannapaschaiyong, P., Wattanakitthamrong, S., Kallawicha, K., & Sutchritpongsa, S. (2023). Associations between media use characteristics and executive dysfunction among preschool children in Bangkok, Thailand. Journal of Child Science, 13, e85–e95. https://doi.org/10.12716/CS13.2023.1.10