งานวิจัย : มิติ “ความเป็นไทย” ในหนังสือการ์ตูนไทย

จารุณี สุขชัย (2550) นิสิตปริญญาโท สาขานิเทศาสตรพัฒนาการ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้ทำวิจัยเรื่อง มิติ "ความเป็นไทย" ในหนังสือการ์ตูนไทย โดยศึกษาลักษณะการปรับตัวจากอดีตจนถึงปัจจุบัน องค์ประกอบที่แสดงถึง “ความเป็นไทย” และปัจจัยที่เข้ามาเกี่ยวข้องกับกระบวนการเลือกและตัดสินใจของผู้ผลิตหนังสือการ์ตูนไทย แหล่งข้อมูลที่ใช้ในการศึกษาแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ หนังสือการ์ตูนไทย และบรรณาธิการ หรือผู้แต่งและวาดภาพหนังสือการ์ตูนไทย จากการวิเคราะห์การปรับตัวของการ์ตูนไทย แบ่งเป็น 3 ช่วงดังนี้ ช่วงที่ 1 ยุคแรกของการ์ตูนไทย ผู้เขียนจะนำเรื่องจากวรรณคดี นิทานพื้นบ้านไทยมาผสมกับโครงเรื่องจากการ์ตูนอเมริกัน มาสู่ช่วงที่ 2 ยุคการ์ตูนญี่ปุ่นเข้ามาในประเทศไทย มีรูปแบบการนำการ์ตูนญี่ปุ่นมาแปลกันอย่างแพร่หลาย และช่วงที่ 3 ยุคปัจจุบัน มีการปรับตัวในโดยยังคง “ความเป็นไทย” เมื่อผู้เขียนและผู้วาดภาพยังคงนำเรื่องจากวรรณคดี นิทานพื้นบ้าน เรื่องประวัติศาสตร์มาเขียนเป็นเนื้อหาของการ์ตูน โดยผ่านกระบวนการผสมผสานข้ามสายพันธุ์ทางวัฒนธรรม แต่ผู้เสนอในรูปการ์ตูนญี่ปุ่น ภาพลายเส้นให้มีความเป็นสากล องค์ประกอบที่แสดงถึง “ความเป็นไทย” คือแหล่งที่มาของเนื้อเรื่อง ที่นำมาจากวรรณคดีไทย นิทานพื้นบ้าน ประวัติศาสตร์ หรือนำเนื้อเรื่องที่เกี่ยวกับชีวิตประจำวันของคนไทยมานำเสนอในรูปแบบของการ์ตูน ในส่วนของภาพและลายเส้น “ความเป็นไทย” ที่ปรากฎคือ ผู้วาดเน้นความสมจริงของภาพซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของการ์ตูนไทยและสอดแทรก “ความเป็นไทย” ผ่านสัญญะ และรหัสเอาไว้ในตัวละคร ฉาก การแต่งกาย อุปกรณ์สิ่งของ ที่ปรับให้เข้ากับยุคสมัย

จารุณี สุขชัย. (2550). มิติ "ความเป็นไทย" ในหนังสือการ์ตูนไทย.วิทยานิพนธ์ นศ.ม. (นิเทศศาสตรพัฒนาการ). กรุงเทพฯ :บัณทิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. อาจารย์ที่ปรึกษา:อาจารย์ กาญจนา แก้วเทพ

การวิจัยครั้งนี้ศึกษาเกี่ยวกับหนังสือการ์ตูนไทย มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาถึงลักษณะการปรับตัวจากอดีตจนถึงปัจจุบัน องค์ประกอบที่แสดงถึง “ความเป็นไทย” และปัจจัยที่เข้ามาเกี่ยวข้องกับกระบวนการเลือกและตัดสินใจของผู้ผลิตหนังสือการ์ตูนไทยซึ่งงานวิจัยนี้เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ แหล่งข้อมูลที่ใช้ในการศึกษาแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ หนังสือการ์ตูนไทย และบรรณาธิการ หรือผู้แต่งและวาดภาพหนังสือการ์ตูนไทย

จากการวิเคราะห์การปรับตัวของการ์ตูนไทยแบ่งออกเป็น 3 ช่วงดังนี้ ช่วงที่ 1 ยุคแรกของการ์ตูนไทย มีลักษณะการปรับตัวโดยผู้เขียนจะนำเรื่องจากวรรณคดี นิทานพื้นบ้านไทยมาผสมกับโครงเรื่องจากการ์ตูนอเมริกัน มาสู่ช่วงที่ 2 ยุคการ์ตูนญี่ปุ่นเข้ามาในประเทศไทย การปรับตัวในยุคนี้อยู่ในรูปแบบการนำการ์ตูนญี่ปุ่นมาแปลกันอย่างแพร่หลาย แต่รูปแบบของการ์ตูนยังคงลักษณะความเป็นไทยในด้านของการจัดหน้า และเมื่อเข้าสู่ช่วงที่ 3 ยุคปัจจุบัน มีการปรับตัวในโดยยังคง “ความเป็นไทย” เมื่อผู้เขียนและผู้วาดภาพยังคงนำเรื่องจากวรรณคดี นิทานพื้นบ้าน นิทานจักรๆ วงศ์ๆ เรื่องประวัติศาสตร์มาเขียนเป็นเนื้อหาของการ์ตูน โดยผ่านกระบวนการผสมผสานข้ามสายพันธุ์ทางวัฒนธรรม (Cultural hybridization) แต่ผู้เสนอในรูปการ์ตูนญี่ปุ่น ภาพลายเส้นให้มีความเป็นสากล (Globalization)

องค์ประกอบที่แสดงถึง “ความเป็นไทย” คือแหล่งที่มาของเนื้อเรื่อง โดยเป็นเรื่องที่นำมาจากวรรณคดีไทย นิทานพื้นบ้าน ประวัติศาสตร์ อีกทั้งขยายแหล่งที่มาของเนื้อหาจากสื่ออื่นๆ เช่น จากสื่อภาพยนตร์ หรือนำเนื้อเรื่อง ที่เกี่ยวกับชีวิตประจำวันของคนไทยมานำเสนอในรูปแบบของการ์ตูน ในส่วนของภาพและลายเส้น “ความเป็นไทย” ที่ปรากฎคือ ผู้วาดเน้นความสมจริงของภาพซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของการ์ตูนไทยและสอดแทรก “ความเป็นไทย” ผ่านสัญญะ และรหัสเอาไว้ในตัวละคร ฉาก การแต่งกาย อุปกรณ์สิ่งของ ที่ดัดแปลงให้เข้ากับยุคสมัย

จากการวิเคราะห์การ์ตูนไทยทั้ง 7 ประเภท การปรับตัวเพื่อรักษาความเป็นไทยที่ปรากฎสามารถแบ่งออกได้เป็น 3 กลุ่ม ดังนี้ 1) ประเภทของการ์ตูนไทยที่ยังคงรักษาความเป็นไทยไว้ได้ 2) ประเภทของการ์ตูนไทยที่มีส่วนผสมของความเป็นไทยและต่างชาติ ซึ่งประเภทของการ์ตูนไทยส่วนใหญ่จะอยู่ในกลุ่มนี้ และ 3) ประเภทของการ์ตูนไทยที่ไม่เหลือความเป็นไทย

ในส่วนปัจจัยที่เข้ามาเกี่ยวข้องกับกระบวนการเลือกและตัดสินใจของผู้ผลิตหนังสือการ์ตูนไทย เนื่องจากตลาดหนังสือการ์ตูนไทยไม่ได้ทำเป็นระบบธุรกิจจริงจัง และยังไม่มีการต่อยอดทางธุรกิจให้อยู่ในรูปของสื่ออื่นๆ อีกทั้งค่าตอบแทนของผู้วาดการ์ตูนมีอัตราที่ต่ำและรูปแบบการทำงานเป็นแบบเบ็ดเสร็จเพียงคนเดียว ดังนั้นปัจจัยที่สำคัญต่อการตัดสินใจผลิตก็คือผู้ผลิตต้องดูกระแสตลาดของผู้อ่านในช่วงนั้นๆว่ามีความต้องการแนวการ์ตูนประเภทใด หรือนำเสนอเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในสังคมช่วงเวลานั้น เพื่อให้มีความทันสมัย และจะต้องสร้างคาแรคเตอร์ของตัวละครให้เป็นที่รู้จักซึ่งจะเป็นสิ่งสำคัญที่ดึงดูดให้ผู้อ่านสนใจ และตอบสนองความต้องการของกลุ่มเป้าหมาย เพื่อเป็นการขยายฐานตลาดของผู้อ่านการ์ตูนให้มากขึ้น