งานวิจัย : การดำเนินงานห้องสมุดสำหรับผู้พิการทางสายตา : 4 กรณีศึกษา

โสมรัศมิ์  วิจิตร(2553)  นิสิตปริญญาโท  คณะศิลปศาสตร์  สาขาวิชาบรรณารักษ์ศาสตร์และสารสนเทศ  มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ  ได้ทำการวิจัยเรื่องการดำเนินงานห้องสมุดสำหรับผู้พิการทางสายตา :4กรณีศึกษา  ห้องสมุดที่เป็นกรณีศึกษา 4แห่ง  ได้แก่  ห้องสมุดโรงเรียนสอนคนตาบอดกรุงเทพ  ห้องสมุดวิทยาลัยราชสุดา  ห้องสมุดคนตาบอดและผู้พิการทางสื่อสิ่งพิมพ์แห่งชาติ  และศูนย์เทคโนโลยีการศึกษาเพื่อคนตาบอด   ผู้วิจัยเก็บรวบรวมข้อมูลด้วยวิธีการสัมภาษณ์ผู้ให้ข้อมูลหลัก 36คน จากห้องสมุดทั้ง 4แห่ง  ประกอบด้วย  ผู้บริหาร  บรรณารักษ์  และ/ หรือเจ้าหน้าที่ห้องสมุด  และใช้ผู้บริการที่เป็นสมาชิกห้องสมุดสำหรับผู้พิการทางสายตา  ผลการวิจัยพบว่า 1.  การดำเนินงานห้องสมุดในด้านบริหาร  พบว่า  ห้องสมุด 3ใน 4แห่ง มีโครงสร้างการบริหารงานที่ชัดเจน  และแสดงถึงนโยบาย  พันธกิจหลัก  และวัตถุประสงค์ของห้องสมุด  2.  การดำเนินงานห้องสมุดในด้านทรัพยากรสารสนเทศ  ห้องสมุดทั้ง 4 แห่ง เน้นการจัดหาและผลิตหนังสืออักษรเบรลล์และหนังสือเสียง  ความต้องการของผู้ใช้  3.  การดำเนินงานห้องสมุดในด้านงานบริการ  พบว่า  ห้องสมุดทุกแห่งมีการจัดบริการให้แก่ห้องสมุดเช่นเดียวกับห้องสมุดทั่วไป  ส่วนที่แตกต่างกับห้องสมุดอื่นๆ คือ  กลุ่มผู้ใช้บริการ  รูปแบบของทรัพยากรสารสนเทศที่ให้บริการ  และวิธีให้บริการแก่ผู้ใช้ ต้องอาศัยบุคลากรที่ดูแลเอาใจใส่ผู้ใช้เป็นพิเศษเพื่อช่วยให้ผู้ใช้สามารถเข้าถึงทรัพยากรสารสนเทศได้ตามความต้องการ  4.  ห้องสมุดทุกแห่งประสบปัญหาความขาดแคลนงบประมาณ  บุคลากร  และทรัพยากรสารสนเทศ 

โสมรัศมิ์  วิจิตร.  (2553).  การดำเนินงานห้องสมุดสำหรับผู้พิการทางสายตา :4กรณีศึกษา.  ปริญญานิพนธ์ ศศ.ม. (บรรณารักษศาสตร์และสารสนเทศศาสตร์).  กรุงเทพฯ : บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.  คณะกรรมการควบคุม : อาจารย์ ดร.อารีย์  ชื่นวัฒนา, อาจารย์อรทัย  วารีสอาด.

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการดำเนินงานของห้องสมุดสำหรับผู้พิการทางสายตา  ปัญหาและอุปสรรคในการดำเนินงานห้องสมุด  การใช้บริการของสมาชิกห้องสมุด  และความต้องการบริการทรัพยากรสารสนเทศและเทคโนโลยีสิ่งอำนวยความสะดวกที่ช่วยให้ผู้ใช้สามารถเข้าถึงสารสนเทศ  ห้องสมุดที่เป็นกรณีศึกษา 4แห่ง  ได้แก่  ห้องสมุดโรงเรียนสอนคนตาบอดกรุงเทพ  ห้องสมุดวิทยาลัยราชสุดา  ห้องสมุดคนตาบอดและผู้พิการทางสื่อสิ่งพิมพ์แห่งชาติ  และศูนย์เทคโนโลยีการศึกษาเพื่อคนตาบอด 

ผู้วิจัยเก็บรวบรวมข้อมูลด้วยวิธีการสัมภาษณ์ผู้ให้ข้อมูลหลัก 36คน จากห้องสมุดทั้ง 4แห่ง  ประกอบด้วย  ผู้บริหาร  บรรณารักษ์  และ/ หรือเจ้าหน้าที่ห้องสมุด  จำนวน 8คน  และใช้ผู้บริการที่เป็นสมาชิกห้องสมุดสำหรับผู้พิการทางสายตา  จำนวน 28คน  และใช้แบบสำรวจเพื่อเก็บข้อมูลทรัพยากรสารสนเทศและเทคโนโลยีสิ่งอำนวยความสะดวกในห้องสมุดแต่ละแห่ง

ผลการวิจัยสรุปได้ ดังนี้

1. การดำเนินงานห้องสมุดในด้านบริหาร  พบว่า  ห้องสมุด 3ใน 4แห่ง มีโครงสร้างการบริหารงานที่ชัดเจน  และแสดงถึงนโยบาย  พันธกิจหลัก  และวัตถุประสงค์ของห้องสมุด  ห้องสมุดทุกแห่งมีบุคลากรรับผิดชอบงานห้องสมุด  ได้รับงบประมาณส่วนใหญ่จากองค์กรแม่และงบประมาณเพิ่มเติมจากแหล่งเงินทุนภายนอก  การจัดเทคโนโลยีสิ่งอำนวยความสะดวกสำหรับผู้ใช้ขึ้นอยู่กับงบประมาณที่ได้รับ  มีห้องสมุดเพียง 2 แห่ง ที่ออกแบบอาคารเพื่อเอื้อต่อการเข้าใช้ห้องสมุดของผู้พิการทางสายตา

2. การดำเนินงานห้องสมุดในด้านทรัพยากรสารสนเทศ  ห้องสมุดทั้ง 4 แห่ง เน้นการจัดหาและผลิตหนังสืออักษรเบรลล์และหนังสือเสียง  ความต้องการของผู้ใช้  ห้องสมุดที่วิเคราะห์และทำรายการตามหลักมาตรฐานทางบรรณารักษศาสตร์มีเพียงแห่งเดียว  คือ  ห้องสมุดวิทยาลัยราชสุดา  ห้องสมุดทุกแห่งให้ความสำคัญกับการบำรุงรักษาทรัพยากรสารสนเทศให้มีสภาพพร้อมใช้งาน

3. การดำเนินงานห้องสมุดในด้านงานบริการ  พบว่า  ห้องสมุดทุกแห่งมีการจัดบริการให้แก่ห้องสมุดเช่นเดียวกับห้องสมุดทั่วไป  ส่วนที่แตกต่างกับห้องสมุดอื่นๆ คือ  กลุ่มผู้ใช้บริการ  รูปแบบของทรัพยากรสารสนเทศที่ให้บริการ  และวิธีให้บริการแก่ผู้ใช้  ซึ่งต้องอาศัยบุคลากรที่ดูแลเอาใจใส่ผู้ใช้เป็นพิเศษเพื่อช่วยให้ผู้ใช้สามารถเข้าถึงทรัพยากรสารสนเทศได้ตามความต้องการ  อย่างไรก็ตาม  ห้องสมุดได้พยายามสอนการใช้ห้องสมุดเพื่อให้ผู้ใช้สามารถเข้าถึงสารสนเทศได้ด้วยตนเอง  ในปัจจุบัน  ห้องสมุดทั้ง 4 แห่ง ยังไม่สามารถจัดบริการเชิงรุกเนื่องจากความจำกัดด้านงบประมาณและบุคลากร

4. ห้องสมุดทุกแห่งประสบปัญหาความขาดแคลนงบประมาณ  บุคลากร  และทรัพยากรสารสนเทศ  ห้องสมุด2ใน 4แห่ง มีอาคารห้องสมุดที่ไม่เอื้อต่อผู้พิการทางสายตา  และมีห้องสมุด 1 ใน 4แห่ง ที่ประสบปัญหาด้านโครงสร้างการบริหารงาน

5. ผู้พิการทางสายตามีจุดมุ่งหมายในการใช้บริการ 4 ประการ  คือ  1) เพื่อการศึกษา  2) เพื่อความบันเทิง  และพักผ่อนหย่อนใจ  3) เพื่อขอให้ห้องสมุดผลิตและแปลงรูปทรัพยากรสารสนเทศรูปแบบสื่อสิ่งพิมพ์ให้เป็นหนังสืออักษรเบรลล์และหนังสือเสียง  และ 4) เพื่อใช้บริการเทคโนโลยีสิ่งอำนวยความสะดวก  ส่วนวิธีการใช้บริการห้องสมุดมี 4 วิธี  คือ  ค้นหาทรัพยากรสารสนเทศด้วยตนเอง  ขอความช่วยเหลือจากบรรณารักษ์หรือเพื่อน  ใช้บริการทางโทรศัพท์โดยใช้บรรณารักษ์จัดส่งทางไปรษณีย์  และโทรศัพท์มาฟังหนังสือเสียงระบบเดซี่

6. ผู้ใช้ห้องสมุดต้องการให้ห้องสมุดปรับปรุงบริการต่างๆ  ได้แก่  1) จัดบริการทรัพยากรสารสนเทศทุกประเภท  โดยใช้มีเนื้อหาหลากหลายครอบคลุมทุกสาขา  และเพิ่มปริมาณทรัพยากรให้สอดคล้องกับความต้องการของผู้ใช้  2) เพิ่มการผลิตทรัพยากรสารสนเทศในรูปอิเล็กทรอนิกส์  3) จัดบริการเทคโนโลยีสิ่งอำนวยความสะดวกอย่างครบถ้วน  4) จัดทำฐานข้อมูลรายการทรัพยากรสารสนเทศและเว็บไซด์ห้องสมุด  เพื่อให้สืบค้นทรัพยากรสารสนเทศที่ต้องการได้ทางอินเทอร์เน็ต  5) จัดบริการสิ่งอำนวยความสะดวก  เช่น  เบรลล์บล็อก  ทางลาด  และประตูบานเลื่อนอัตโนมัติ  เป็นต้น

ผู้วิจัยได้นำผลการวิจัยดังกล่าวมาสร้างแนวปฏิบัติการดำเนินงานห้องสมุดสำหรับผู้พิการทางสายตาที่เหมาะสมกับบริบททางสังคมของผู้พิการทางสายตาในประเทศไทย เพื่อเป็นแนวทางในการปรับปรุง พัฒนา และจัดบริการสำหรับห้องสมุดสำหรับผู้พิการทางสายตา และห้องสมุดอื่นๆ ที่มีนโยบายรองรับกลุ่มผู้ใช้ที่เป็นผู้พิการทางสายตา