ถอดราก ศัพท์(แขก)เทศ

 

หลายครั้งหยิบยืมรูปแบบ ไวยากรณ์ ศัพท์ หรือสำเนียงมาจากชนต่างชาติต่างภาษา ที่ติดต่อสัมพันธ์กันแต่ครั้งอดีต ผ่านมิติทางศาสนา สังคมและวัฒนธรรม เกิดการปรับแปลง สร้างสรรค์ เจริญงอกงาม สะท้อนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างผู้คนหลากหลายวัฒนธรรมที่อาศัยร่วมกันในสังคมไทยมายาวนาน 

 

ในบรรดาคำศัพท์ต่างชาติที่ปรากฎในภาษาไทย มีศัพท์ของแขกเทศรวมอยู่เป็นจำนวนมิใช่น้อย 

 

"แขกเทศ" หมายถึงมุสลิมที่มีถิ่นฐานอยู่ในอินเดียและเปอร์เซีย เป็นกลุ่มชนที่ใช้ภาษาเปอร์เซีย อันได้แก่ภาษาฟารซี (Farsi) หรือภาษาอิหร่าน และภาษาอูรดู (Urdu) ซึ่งเป็นภาษาลูกผสมระหว่างฮินดีและเปอร์เซียซึ่งใช้ในหมู่มุสลิมอินเดีย 

 

ภาษาฟารซีและอูรดูคงเข้ามาสู่สังคมไทย พร้อมกับการติดต่อกับแขกเปอร์เซียและอินเดีย ที่รวมเรียกกันว่าแขกเทศ ทำให้ศัพท์แขกเทศเข้ามาปะปนในภาษาไทยตั้งแต่สมัยอยุธยา และยังใช้สืบมาจนทุกวันนี้ 

 

ศัพท์ภาษาไทยที่ได้รับอิทธิพลมาจากแขกเทศส่วนใหญ่เพี้ยนมาจากคำศัพท์ในภาษาเปอร์เซีย อย่างคำว่า “กุหลาบ” มาจาก “กุลอบ” แปลว่าน้ำดอกกุหลาบ 

 

ชาวไทยรู้จักน้ำกุหลาบเปอร์เซียในฐานะสินค้าชั้นดีจากอิหร่านมาตั้งแต่สมัยอยุธยา จึงได้นำเอาคำเปอร์เซียมาใช้เรียกดอกกุหลาบ คำไทยที่ทับศัพท์มาจากภาษาเปอร์เซียยังมีอีก เช่น กะหล่ำ (กะลำ) องุ่น (อังงุน) ฝรั่ง (ฟรังฮ์ แปลว่าชาวตะวันตก) ลูกเกด (กิชเมช) สนม(ซะนัม) นางห้าม (นางฮะรอม) บุหรี่ (บิรี) ชา (ชะอีย์) สบู่ (สะบู) กาแฟ (กะเวฮ์) ภาษี (บักชี) อูฐ (อูนต์) กากี (กาเวอี แปลว่าสีน้ำตาล) ขมิ้น (คฺมิน) ฯลฯ 

 

อย่างไรก็ตามมีคำในภาษาไทยอีกมากที่อาจมาจากภาษาเปอร์เซียหรือภาษาอูรดูแต่หลายคนไม่รู้ อย่างคำว่า “ออก” ซึ่งมักใช้นำหน้ายศขุนนางครั้งกรุงศรีอยุธยา ดังคำว่า ออกญา (พระยา) ออกพระ (พระ) ออกหลวง และออกขุน เป็นต้น 

 

นักวิชาการหลายท่านสันนิษฐานว่า “ออก” มาจากคำเขมร แต่หากพิจารณาในอีกมุมหนึ่งคำว่า “ออก” อาจมาจากคำว่า “ออกอ” ในภาษาเปอร์เซีย หรือ “อกา” (Aqa) ในภาษาอูรดู แปลว่า “ฯพณฯ ท่าน” ซึ่งเป็นคำนำหน้าแสดงการให้เกียรติแก่บุรุษหรือชนชั้นสูงในสังคมมุสลิมอิหร่าน 

 

ที่น่าสนใจอีกคำคือ “ผ้าขาวม้า” ซึ่งน่าจะมาจากคำว่า "คะมาบัน" แปลว่า พัน รัด หรือคาดเอว ใช้เรียกผ้าคาดเอว ในภาษามลายูก็รับไปจากเปอร์เซียเรียกว่าคะมาบันเช่นกัน คนไทยอาจเพี้ยนเสียงเป็น “คะม้า” และกลายเป็น “ขาวม้า” ทั้งที่ไม่เกี่ยวกับม้าขาวแต่อย่างใด 

 

บางคำใช้กันจนไม่รู้ที่มาที่ไป อย่างคำว่า “บะเร่อบะร่า” หลายคนอาจไม่รู้ว่ามาจากคำ “บาราบาราห์” ที่แปลว่าใหญ่โตโอ่อ่าในภาษาแขกเทศ 

 

หรือคำว่า “พระเจ้าเหา” ที่ใช้เรียกอาคารหลังหนึ่งในพระนารายณ์ราชนิเวศน์เมืองลพบุรี ก็น่าจะมาจากคำว่า “เฮาเซะห์” ที่แปลว่าหอประชุมในภาษาเปอร์เซีย 

 

 

คำแขกเทศที่ปรากฎในภาษาไทยสะท้อนถึงปฏิสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมระหว่างคนไทยกับชนต่างเชื้อชาติ ภาษาและศาสนาที่อยู่ร่วมกันจนเกิดการเรียนรู้และยอมรับในความแตกต่าง ขณะเดียวกันก็ผสมกลมกลืนก่อเกิดเป็นวัฒนธรรมหยิบยืมผสมผสาน ได้แบบแผนใหม่ๆ ก่อเกิดความเจริญงอกงาม 

 

ศัพท์แขกเทศในภาษาไทยบอกเล่าคุณค่าอีกด้านหนึ่งของการประสานวัฒนธรรมข้ามพรมแดน ตรงข้ามกับภาพความขัดแย้งของสังคมทุกวันนี้ ที่แม้จะเป็นคนชาติเดียวกันแต่ดูเหมือนจะพูดจากันคนละภาษา 

 

แบ่งแยกแตกต่างจนสังคมไทย ห่างไกลจากสิ่งดีของงามอย่างที่เคยเป็นมาแต่ก่อน 

 

……………………………………………………. 

 

(ดร.จุฬิศพงศ์ จุฬารัตน์ เป็นอาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย) 

 

โดย : จุฬิศพงศ์ จุฬารัตน์ 

Life Style : ศิลปวัฒนธรรม 

วันที่ 24 กันยายน 2552